طبيعتي نمانده است
روزنامه ولت آلمان اخيراً از اختصاص بودجه‌اي نيم ميليارد يورويي براي حفاظت از محيط زيست جهاني خبر داد.
اين گزارش حاكي از آن است كه دولت فدرال آلمان قصد دارد از سال 2009 تا 2012 مبلغ نيم ميليارد يورو صرف حفاظت از طبيعت به ويژه جنگل‌هاي تروپيك (جنگل‌هاي مرطوب مناطق گرمسير) سراسر جهان كند. بر اين اساس از سال 2013 بودجه حمايتي آلمان از جنگل‌ها و محيط زيست جهاني سالانه از 290 به 500 ميليون يورو افزايش خواهد يافت.آنچه در پي مي‌آيد نگاهي است گذرا به وضعيت بحراني محيط زيست جهان.
طبق جديدترين آمار ارائه شده از سوي كارشناسان زيست محيطي اروپا، سالانه بيش از 13 ميليون هكتار از اراضي جنگل‌هاي تروپيك(جنگل‌هاي مرطوب مناطق گرمسير) جهان از آمازون و كنگو گرفته تا اندونزي و مالزي تخريب شده و از بين مي‌رود. ايران در اين ميان با تهديد بيش از 40 درصد از جنگل‌هاي شمال كشور، يكي از كشورهاي تخريب كننده محيط زيست در جهان است.
به گفته كارشناسان بخش عمده‌اي از جنگل‌هاي تروپيك كه به لحاظ فراواني و تنوع گونه‌ها، زيستگاهي بي‌نظير در جهان به شمار مي‌رود با هدف ايجاد زمين براي چراگاه و كشتزار مورد تخريب قرار مي‌گيرد. همچنان كه اراضي جنگلي زاگرس در شمال كشورمان نيز تا مرز نابودي ماهيت اراضي جنگلي شخم زده شده است، به‌طوري كه در بسياري از اراضي اين جنگل‌ها پس از به پايان رسيدن عمر درختان بلوط به‌دليل تخريب‌هاي ايجاد شده در نتيجه شخم زني، ديگر چيزي به‌عنوان جنگل وجود نخواهد داشت.
روزانه 150 گونه گياهي و جانوري نابود مي‌شود
به گفته زيگمار گابريل رئيس محيط زيست آلمان، تخريب جنگل بيش از هر چيز، مهم‌ترين عامل تهديد محيط زندگي براي گياهان و جانوران است. طبق آمار، روزانه در سراسر جهان بيش از 150 گونه گياهي و جانوري نابود مي‌شود. تنوع گونه‌ها مانند كتاب راهنماي فعاليت در كره زمين است در حالي كه هر روزه با كنده شدن برگي از اين كتاب، اطلاعات ارزشمندي نيز نابود مي‌شود.
بنا بر نتايج يك طرح زيست محيطي صورت گرفته در شهر بن آلمان، درصورت ادامه روند كنوني فقدان اراضي جنگلي، توليد ناخالص ملي در جهان تا سال 2050 به ميزان 6 درصد كاهش خواهد يافت. هدف اين طرح كه هزينه‌هاي اقتصادي تخريب طبيعت نامگذاري شده ارزيابي پيامد‌هاي مالي تخريب جنگل بر اقتصاد جوامع است. اين طرح با شعار « قطب نماي اقتصادي را از نو تنظيم كنيم» الگوي كار خود را گزارش اقتصاد دان بريتانيايي، نيكولاس اشترن، درباره هزينه‌هاي اقتصادي ناشي از دگرگوني اقليمي قرار داده است.
طبق يكي از نمونه‌هاي ذكر شده در اين گزارش، در آمد حاصل از گردشگري در كارائيب به‌دليل نابودي 80 درصد از صخره‌هاي آبي مرجاني در 30 سال گذشته هم اكنون در حدود 300 ميليون دلار كاهش يافته است. اما از آنجايي كه تا كنون هيچ گونه آماري از نتايج سوء تخريب طبيعت بر اقتصاد كشورها از سوي اقتصاددانان محاسبه نشده، تخريب طبيعت به‌منظور دستيابي سريع به منفعت، جايگزين حفاظت از طبيعت شده است.
تهديد 750 ميليون هكتار جنگل
بنابر آمار، تا سال 2050، 750 ميليون هكتار جنگل سراسر جهان نيز در معرض تهديد قرار خواهد گرفت. طبق ارزيابي‌هاي صور ت گرفته، براي نجات طبيعت اعم از جنگل‌ها و تنوع گونه‌هاي آن، كشورهاي اتحاديه اروپا مي‌بايست سالانه 6 ميليارد يورو براي ايجاد مناطق حفاظتي در 18 در صد سطح زمين سرمايه‌گذاري كنند. در سطح جهاني نيز ضروري است ظرف 30 سال آينده حداقل 28 ميليارد دلار به‌طور سالانه در امر حفاظت از طبيعت سرمايه‌گذاري شود. بر اين اساس اگر تا سال 2030 سالانه تنها يك درصد از توليد ناخالص ملي در جهان صرف حمايت از طبيعت شود مي‌توان بر بهبود كار كردهاي حياتي طبيعت براي انسان اميدوار بود.به گفته كارشناسان زيست محيطي، طبيعت سالم علاوه بر فراهم كردن آب پاك و هواي تازه براي انسان، زيستگاهي مناسب براي گونه‌هاي جانوري و گياهي است كه بدون آن حيات بشر با مشكل جدي مواجه مي‌شود.
نقش طبيعت در تامين داروها
حدود نيمي از تمامي داروها بر پايه مواد مؤثر طبيعي قرار دارد. براي نمونه درختان سرخدار حاشيه اقيانوس آرام در توليد داروي سرطان كاربرد دارد ضمن آنكه در كشور چين از مجموع 30 هزار گونه گياهي، حدود 5 هزار گونه در پزشكي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. از ديگر نمونه‌ها مي‌توان به پارك ملي ماسوا در ماداگاسكار اشاره كرد. با سرمايه‌گذاري‌هاي انجام شده، سالانه بالغ بر 5/1 ميليون دلار سود ناشي از استفاده از گياهان دارويي موجود در اين پارك به دست مي‌آيد.وزير محيط زيست دولت فدرال مي‌گويد: حمايت از محيط زيست به‌ويژه زماني كه استفاده بي‌رويه از طبيعت تنها امكان زنده ماندن بشر به‌شمار مي‌رود، امري دشوار به‌نظر مي‌رسد. حدود يك ميليارد انسان در سراسر جهان هم اكنون به‌منظور تامين پروتئين مورد نياز بدنشان ملزم به مصرف ماهي هستند. اين در حالي است كه هم اكنون اغلب درياهاي جهان دچار صيد بي‌رويه شده و بسياري از گونه‌ها ي ماهي در مرز نابودي قرار دارند. درصورت ادامه صيد ماهي در سراسر جهان به شكل كنوني طي 40 سال آينده ماهيگيري غيرممكن خواهد شد.
به گفته كارشناسان از آنجايي كه هنوز براي بسياري از كشورهاي فقير در حال توسعه، تخريب اراضي جنگلي سودمند‌تر از حفاظت آن است، توافق عادلانه منافع ميان كشورهاي صنعتي ثروتمند و كشورهاي فقير در حال توسعه امري ضروري به‌نظر مي‌رسد. بر اين اساس در وهله نخست بايد قوانين الزام آوري تنظيم شود كه طبق آن زمينه جست‌وجو و كشف مواد مؤثر در پزشكي از سوي مؤسسات كشورهاي صنعتي در جنگل‌هاي تروپيك كشورهاي در حال توسعه فراهم شود، ضمن آنكه بايد به‌طور همزمان چگونگي مشاركت كشورهاي در حال توسعه در سود حاصل از اين مواد با كشورهاي صنعتي نيز مشخص شود.
كارشناسان زيست محيطي تاكيد مي‌كنند كه فراهم كردن زمينه چنين توافقي مي‌تواند مهم‌ترين انگيزه حفاظت بهتر از جنگل‌هاي تروپيك كشورهاي در حال توسعه باشد. به ويژه آنكه از زمان ايجاد كنوانسيون تنوع بيولوژيكي در سال 1992 در ريو دو ژا نيرو، هيچ گونه حركت مؤثري در اين زمينه صورت نگرفته است. از اين رو، دولت فدرال آلمان مهم‌ترين راهكار حمايت از جنگل‌هاي تروپيك در معرض تهديد جهان به‌خصوص در كشورهاي در حال توسعه را در گرو ايجاد قراردادهاي پايدار ميان كشورهاي ثروتمند و كشورهايي كه ابزار مالي حفاظت از جنگل‌ها را در اختيار ندارند، مي‌داند.
ارزش‌هاي نهفته جنگل
آمار نشان مي‌دهد جمهوري دمكرات كنگو بيست و ششمين كشوري است كه مشاركت خود را در اين طرح اعلام كرده است. اين كشور جزو 5 كشور داراي بزرگترين تنوع زيست محيطي در سراسر جهان است كه 10 درصد سطح اراضي آن تحت حفاظت قرار دارد. بنابر تعهد وزير محيط زيست كنگو، اين ميزان به سرعت به 15 درصد افزايش خواهد يافت. به عقيده كارشناسان، جنگل‌هاي مرطوب مناطق گرمسير با جلوگيري از فرسايش خاك، نقش كليدي در حفاظت از كشتزار‌هاي برنج و نيز مناطق ساحلي با قابليت ماهيگيري دارند. بررسي‌ها نشان از آن دارد كه بخش اعظمي از 72 هزار تن ماهي مصرفي سالانه در لندن، در مناطق ساحلي اقيانوس آرام صيد مي‌شود. از سوي ديگر تنها در لندن سالانه 3/1 ميليارد فنجان قهوه نوشيده مي‌شود. اين در حالي است كه طبق بررسي كارشناسان گرده افشاني شكوفه‌هاي گياه قهوه به‌منظور ايجاد دانه آن، توسط زنبورهاي وحشي جنگل‌هاي مرطوب مناطق گرمسير انجام مي‌گيرد.
بر اين اساس قطع هر درخت صرف‌نظر از نابودي يك مخزن گاز كربنيك، نه تنها تهديدي براي آشيانه و منبع غذايي ديگر گونه‌هاي گياهي و جانوري، كه تهديدي براي زندگي بشر تلقي مي‌شود؛ به‌خصوص اگر كار تخريب اراضي جنگلي توسط افراد ناوارد صورت گيرد- افرادي كه حتي قادر به تشخيص گونه‌ها نيستند و نمي‌دانند كه درختان قطع شده از گونه كميابي چون ماهوگاني(داراي چوب محكم مايل به سرخ) است يا از گونه رمين و اينكه گونه در معرض تهديد است- مسئله بسيار حادتر خواهد بود. همچنان كه چندي پيش يك شركت بهره‌بردار چوب در منطقه جنگلي جعفر‌آباد از توابع گرگان 3 هزار اصله درخت كهنسال از نوع ممرز افرا و توسكا را كه بيش از 20 متر ارتفاع داشته‌اند تحت عنوان درختان فرسوده و باز به بهانه احداث جاده در دل جنگل قطع كرده و پس از قلع و قمع به كار خانه‌هاي نئوپان‌سازي حاشيه جنگل انتقال داده است.
نقش گردشگران در حفاظت از جنگل
كارشناسان معتقدند گردشگران خارجي مي‌توانند در نجات گونه‌هاي گياهي و جانوري در معرض تهديد سهم عمده‌اي داشته باشند. به گفته ديلمان يكي از اعضاي سازمان حفاظت از طبيعت در فرانكفورت، آموزش گردشگران مبني بر عدم‌خريد محصولات ساخته شده از چوب درختان تروپيك اعم از اشياي تزئيني و ظروف مي‌تواند نقش مهمي در امر حفاظت از درختان اين جنگل‌ها داشته باشد. آنچه در اين ميان حائز اهميت است آگاهي به موقع گردشگران از وجود ارتباط ميان خريد يك كالا و نابودي يك گونه طبيعت است.
به گفته ديلمان در سال‌هاي اخير بسياري از گردشگران نسبت به اين موضوع حساس شده و همكاري كرده‌اند. براي نمونه در آمريكاي لاتين آسيا و آفريقا گردشگران از خريد محصولات چوبي فاقد مهر Fsc خودداري مي‌كنند. Fsc نام سازمان نظارت بر جنگل است كه براي دستيابي به اقتصاد پايدار جنگل تلاش مي‌كند. البته در بازارهاي محلي چنين عملكردي به ندرت به چشم مي‌خورد. طبق آمار، ميزان آگاهي گردشگران هنگام خريد محصولات حيواني مانند مواد دارويي ساخته شده از استخوان حيوانات و پوست پلنگ‌ها و نيز زيور آلات ساخته شده از لاك لاك‌پشت‌ها بسيار بيشتر از محصولات گياهي نظير اشيايي است كه به‌عنوان يادگاري از چوب درختان تروپيك ساخته مي‌شود. در اين رابطه مي‌توان به افزايش واردات گونه‌هاي حفاظت شده در سال‌هاي اخير اشاره كرد. به گفته ديلمان در امر واردات گونه‌هاي حفاظت شده كه پس از پيمان حمايت از گونه‌ها در واشنگتن شكلي رسمي و مجاز به‌خود گرفت. موافقت صادرات از سوي كشور مقصد و نيز تاييد واردات از سوي وزارت حمايت از طبيعت امري ضروري به‌نظر مي‌رسد.
زهرا صابري- روزنامه همشهري
