تخریب جنگل گلستان برای راهسازی
بهرغم مخالفتهای گسترده محافل علمی و دانشگاهی و گروههای زیستمحیطی با تعریض جاده پارك ملی گلستان، سرانجام همانگونه كه انتظار میرفت عملیات تعریض جاده گلستان توسط وزرات راه و با سكوت پرسشبرانگیز سازمان محیط زیست آغاز شد. گزارش و تصاویر تهیه شده توسط خبرنگار كارگزاران حاكی است وزارت راه در صدد است همانگونه كه پیشتر نیز محافل علمی و زیستمحیطی در نامهای به اطلاع رئیسجمهور رسانده بودند، به صورت تدریجی و قدم به قدم جاده 11 متری گلستان را به بزرگراه تبدیل كند. این در حالی است كه بر اساس مصوبه دولت در تاریخ 1/5/82 وزرات راه موظف شده بود بدون افزایش عرض جاده، تنها جاده موجود را كه در اثر سیل ویران شده بود، بازسازی كرده و به موازات آن اقدام به احداث جاده جدید در بیرون از پارك ملی گلستان كند. اما با گذشت بیش از پنج سال از این مصوبه و در حالی كه حتی مطالعات این طرح نیز تا سال 84 انجام شده بود، این وزراتخانه نهتنها احداث جاده جدید در بیرون از پارك را به دست فراموشی سپرده بلكه به گفته كارشناسان حتی به تعهدات قبلی خود نیز در جریان بازسازی جاده موجود عمل نكرده است. بر اساس اعلام كارشناسان سازمان محیط زیست چنانچه تعریض و بازسازی جاده گلستان به همین شكل ادامه یابد نزدیك به 50 هزار درخت جنگلی باید بهزودی قطع شود، ضمن اینكه چندین پوزه سنگی و صخرهای (كوههای اطراف جاده) كه محل گدار كل و بزها و پلنگ و زیستگاه بسیاری از جانوران حفاظت شده و یكی از اصلیترین جاذبههای پارك ملی گلستان است كلا تخریب و منهدم خواهد شد و این تنها بخش كوچكی از خسارات وارده به قدیمیترین و مهمترین پارك ملی ایران است.
گزارش خبرنگار كارگزاران حاكی است در حال حاضر حدود هشت كیلومتر از مسیر جاده داخل پارك با دیوارههای عظیم بتونی به ارتفاع شش متر دیوارهگذاری شده كه كاملا مانع از تردد حیات وحش بین دو طرف جاده شده و ارتباط بخش جنوبی پارك كه اكنون به صورت جزیره درآمده كاملا با بخش شمالی قطع شده است. از سوی دیگر بخشهایی از جاده به عرض 50 و حتی 60 متر تعریض و حتی برای آسفالت نیز كاملا زیرسازی و آماده شده است. در عین حال حجم وسیعی از شن و ماسه و سنگهای بستر رودخانه دوغ برای استفاده در ساخت دیوارهها و جاده برداشت شده است. احداث چندین فقره پلهای بزرگ كه به صورت نیمهكاره تا پشت كوهها و پوزههای سنگی پیش رفته و نیز این نوید را میدهد كه به زودی این پوزههای صخرهای و جنگلهای واقع شده در طول مسیر از میان برداشته خواهد شد ضمن اینكه فاطمه واعظجوادی، رئیس سازمان محیط زیست نیز برای دومینبار در طول دوسال اخیر، با تخریب جنگل و پوزههای سنگی موجود بر سر راه جاده موافقت كرده است. جوادی چهارم دیماه سال گذشته، در جریان بازدید از پارك ملی گلستان در حضور استاندار و مشاور وزیر راه صورتجلسهای را به امضا رسانده كه به موجب آن با قطع درختان و تخریب پوزهها به شرط كاشت معادل سنی و همان گونه درخت در مسیرهای باز و تخریب شده موافقت كرده است. این در حالی است كه معاون محیط طبیعی این سازمان، دو سال قبل و در حالی كه انتشار خبر موافقت جوادی با تخریب بخشهایی از پارك ملی گلستان در رسانهها بازتاب گستردهای در بین محافل علمی و دانشگاهی و زیست محیطی یافت، ادامه عملیات وزارت راه را منوط به پذیرش 15 شرط دانست و عنوان كرد كه سازمان محیط زیست از هرگونه قطع درخت و تخریب پوزه جلوگیری به عمل میآورد اما اكنون بعد از گذشت دو سال از این واقعه نهتنها هیچیك از این شروط اجرایی نشده بلكه جوادی، بار دیگر بر تخریب پوزهها و قطع درختان پافشاری كرده و این اقدام را در ازای كاشت درخت مجاز شمرده است! در عین حال گزارش كارگزاران از پارك ملی گلستان حاكی است یك هفته قبل از تعطیلات 14 و 15 خردادماه، بخشهایی از یك پوزه سنگی در مجاورت كمپ گلزار توسط وزارت راه تخریب شد. همچنین در روز چهاردم خردادماه و به گواه تصاویر موجود، یك دستگاه كامیون در حال حمل چوب درختان از محل كارگاه راهسازی مشاهده شد و این نشان میدهد كه قطع تدریجی درختان بدون كوچكترین ممانعتی از سوی سازمان محیط زیست در پارك ملی گلستان آغاز شده است.
این اقدامات در شرایطی صورت میگیرد كه به موجب ماده 8 آییننامه اجرایی قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست هر اقدامی كه منجر به تخریب اكوسیستم در پاركهای ملی شود ممنوع اعلام شده است. از سوی دیگر فرهاد دبیری، مدیر گروه حقوق محیط زیست دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات پیش از این در اینباره گفته بود: موافقت با چنین اقدامات تخریبی در محدوده پاركهای ملی خارج از اختیارات رئیس سازمان محیط زیست و غیر قانونی است و تنها رئیس شورای عالی محیط زیست میتواند در صورت صلاحدید چنین مجوزی را صادر كند.
پارك ملی گلستان كه به عنوان یك ذخیرهگاه ارزشمند ژنی،گنجینهای از تنوع زیستی ایران را در خود جای داده و همیشه از آن به عنوان گل سرسبد پاركهای ایران یاد میشده از سال 1336 تحت حفاظت قرار گرفته است. این پارك كه در سطح جهانی نیز دارای اعتبار زیادی است، در سال 1354 به عنوان یكی از ذخایر زیستكره جهانی در فهرست یونسكو به ثبت رسیده است. لذا هرگونه تخریب آن میتواند تعهدات دولت ایران را در قبال كنوانسیون تنوع زیستی و نحوه حفاظت از میراث طبیعی و ذخیرهگاههای ارزشمند ژنی در جهان زیر سوال برد. به همین دلیل كانون عالی گسترش فضای سبز و حفظ محیط زیست ایران كه یكی از تشكلهای زیستمحیطی فعال در كشور است اعلام كرده كه بهزودی با تهیه اسناد و مداركی مبنی بر كوتاهی مسوولان سازمان محیط زیست، از مدیران این سازمان به دستگاه قضایی شكایت میكند. این تشكل زیستمحیطی همچنین با استمداد از رئیسجمهور و دادستان كل كشور خواستار توقف عملیات اجرایی جاده گلستان و بررسی تخریبهای صورتگرفته در این پارك ملی شد.
نكته پرسشبرانگیز دیگر اینكه، با توجه به شدت گرفتن عملیات تخریبی در پارك ملی گلستان، مدیران استانی و ستادی سازمان محیط زیست كه میبایست مطابق با قانون عملیات مجری طرح را متوقف كرده و در محاكم قضایی طرح شكایت كنند از این اقدام سر باز زدهاند. این در حالی است كه معاون اول قوه قضائیه، 20 روز قبل با حضور در همایش حقوق محیط زیست به صراحت از سازمان محیط زیست درخواست كرد تا با استناد به اصل 50 قانون اساسی از مجرمان محیط زیست در هر دستگاهی كه هستند طرح شكایت كنند، تا قضات به این موارد رسیدگی كنند با این وجود نهتنها چنین شكایتی از مجری طرح جاده گلستان توسط این سازمان صورت نگرفته بلكه مدیران این سازمان به دفاع از وزارت راه هم پرداختهاند به طوری كه دلاور نجفی، معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست هفته گذشته در گفتوگو با یكی از روزنامهها اعلام كرد: « در شرایطی كه وزارت راه هزینههای هنگفتی را متحمل شده و كار را به دست پیمانكار سپرده است، این غیراخلاقی است كه سازمان حفاظت محیط زیست پس از گذشت چند سال مخالفتی با ادامه پروژه داشته باشد، وزارت راه از سازمان طلبكار میشود!»
اعتراض محافل علمی و دانشگاهی
پارك ملی گلستان با 90هزار هكتار وسعت تنها 5صدم مساحت كشور را به خود اختصاص داده، اما 1362 گونه گیاهی را در قلب خود جای داده است، ازاین رو گلستان یكی از بهترین ذخیرهگاههای ژنی دنیا و بهشت گیاهشناسان و حشرهشناسان اروپایی محسوب میشود. دكتر حسین آخانی، گیاهشناس و مدرس دانشگاه تهران كه تاكنون بیش از 10 گونه گیاهی جدید از داخل پارك شناسایی كرده است در اینباره میگوید: در یك مقایسه، با وجود آنكه كشور ایرلند 78 برابر پارك ملی گلستان وسعت دارد تنها 950 گونه گیاهی را در خاك خود جا داده است، حتی انگلستان، نروژ، سوئد و آلمان كه 397 برابر «گلستان» وسعت دارند به ترتیب 1550، 1050، 1600، 1750 و 2700 گونه گیاهی دارند. بنابراین ارزشهای این پارك ملی به قدری شناخته شده است كه تقریبا كمتر كسی میتواند آن را انكار كند.
چرا مصوبه دولت اجرا نمیشود؟
علیرضا مهرجو، از كارشناسان قدیمی و بازنشسته سازمان محیط زیست با اعتراض به تعریض جاده گلستان میگوید: از سال 1380 كه سیل اول گلستان آمد كاملا معلوم بود كه وزارت راه سیاست تعریض جاده را به صورت قدم به قدم و آهسته آهسته در پیش دارد و همانطور كه پیشبینی كرده بودیم مجریان راهسازی چهاربانده كردن جاده را در همان سالها از دوطرف پارك شروع كردند. من در آن زمان معاون اداره كل محیط زیست استان گلستان بودم و به خاطر دارم كه معاون وقت سازمان یعنی انوشیروان نجفی دستور داد تا جلوی هر اقدام احتمالی مبنی بر تعریض جاده در داخل پارك را بگیرید و بعدها مصوبه دولت هم در سال 1382 به كمك محیط زیست آمد و وزارت راه ملزم به اجرای جاده در بخش شمالی پارك ملی شد. مسیر گزینه شمالی از گالیكش به سمت كلاله و پیش كمر تا گلیداغ – اسلامآباد و آشخانه است و تنها تفاوت آن با جاده فعلی این است كه حدود 20 كیلومتر طولانیتر است. ولی متاسفانه با سیاستگذاریهای غلط اداره كل محیط زیست استان گلستان در زمان مدیریت شهریاری و بعد هم با سیاست سكوتی كه امروز اداره در پیش گرفته همان اتفاقی كه نباید میافتاد در حال وقوع است. مصوبه قبلی دولت نیز فقط تا مرحله مطالعات پیش رفت و یك شركت خصوصی نیز مطالعات اولیه را انجام داد، اما در همین نقطه متوقف شد. وی خاطرنشان ساخت: آن زمان هم وزارت راه اصرار داشت كه پوزههای سنگی كه به سمت رودخانه بودند را بردارد. توجیه آنها این بود كه آب وقتی به پوزهها برخورد میكند به سمت جاده میآید و باعث تخریب جاده در مواقع سیل میشود اما ما پیشنهاد دادیم كه به جای برداشت پوزهها مقاومت جاده را زیاد كنید چون در پاركهای ملی طبق قوانین داخلی و بینالمللی تخریب عناصر طبیعی توجیه قانونی ندارد ضمن اینكه هر پیچ و خم رودخانه خود میتواند یك كنج اكولوژیكی باشد كه موجودات زیادی برای خودشان در آن آشیانه درست كردند ضمن اینكه برداشت پوزهها باعث میشود سرعت سیل بیشتر شود و اثرات تخریبی سیلهای بعدی در پاییندست بیشتر خواهد شد. من بارها توضیح دادم كه هر پوزه سنگی در پارك ملی گلستان حكم یك سرباز را دارد و هر درخت نیز حكم سدی را دارد كه مانع از جریان شدید آب و باعث جذب آب به خاك میشود اما انگار امروز همه این حرفها فراموش شده است.
مهرجو به كارگزاران گفت: از ابتدا سیاست بر این بود كه عرض جاده مطابق مصوبه دولت همان 6/11 متر باقی بماند اما چون مصوبه وزارت دولت توسط سازمان محیط زیست پیگیری نشد امروز وزارت راه هر كاری كه خواسته در داخل پارك انجام داده است و حال سوال این است چرا مصوبه یك دولت برای دولت بعدی قابل اجرا نیست؟ آن هم مصوبهای كه با نظر كارشناسی تصویب شده بود و مبتنی بر اصول علمی و نظر اساتید دانشگاهی و گروههای زیستمحیطی بود. به نظرم موضع ضعیفی كه سازمان محیط زیست اتخاذ كرده باعث شده تا آنها دلایل دیگری را برای عریض كردن جاده مطرح كنند. وی تصریح كرد: امروز وضعیت پارك ملی و تخریبهای صورتگرفته به قدری فاجعهبار است كه من به عنوان یك كارشناسی كه سالها در این منطقه خدمت كردم حتی رغبت نمیكنم به پارك بیایم. مهرجو افزود: جاده فعلی درخط قعر رودخانه دوغ قرار گرفته و هیچ عقل سلیمی قبول نمیكند كه جاده را در بستر رودخانه دوباره تعریض كنیم.
تعریض جاده غیرقانونی است
دكتر مجید مخدوم،عضو هیات علمی دانشكده منابع طبیعی دانشگاه تهران با تاكید بر غیرقانونی بودن موافقتهای فاطمه واعظجوادی با برداشت درختان در پارك ملی گلستان خواستار توقف طرح و پیگیری موضوع توسط دولت و دستگاه قضایی شد. وی به كارگزاران گفت: تعریض این جاده مطابق با قوانین حاكم بر پاركهای ملی غیرقانونی است، علاوه بر این در طرح جامع پاركداری پارك ملی گلستان كه سال 1378 توسط دانشگاه تهران تهیه شد پیشبینی شد كه گزینه دیگری در شمال پارك برای این جاده طراحی شود اما تا به امروز نه این طرح به اجرا درآمده و نه جاده به بیرون منتقل شده است. نكته دیگر اینكه طبق مصوبات شورای عالی محیط زیست حتی اگر بپذیریم كه این جاده باید در پارك باشد باز هم میبایست گزارش ارزیابی اثرات توسعه برای آن تهیه شود در حالی كه تا به امروز چنین چیزی تهیه نشده است.
وی افزود: جادهای كه امروز در داخل پارك موجود است به دلیل آنكه درست در مسیر مسیل احداث شده تاكنون چندین بار فاجعه به بار آورده است. در سیل گلستان فاجعه به این دلیل حادث شد كه چون خاك برای نفوذ آب باران مناسب نبود و از پوشش گیاهی خالی شده بود لذا باران روی جاده شروع به حركت كرد و باعث سیل شد اما حال كه در نظر دارند جاده موجود را به بزرگراه تبدیل كنند و عرض آن را زیاد كردهاند اگر بار دیگر سیل بیاید فاجعه خیلی شدیدتر خواهد بود. بنابراین اگر گفتیم جاده باید از شمال پارك عبور داده شود یك دلیلش همین بود تا دیگر جاده در مسیر رودخانه و بستر رودخانه نباشد. وی در مورد یكی دیگر از بندهای صورتجلسه امضاشده بین رئیس سازمان محیط زیست با مشاور وزیر راه گفت: وزارت راه تا امروز چنین پلهایی را برای تردد حیات وحش احداث نكرده و بعید میدانم این كار را انجام دهد اما اگر فرض كنیم كه این طرح هم عملی شود باز هم پاسخگوی حیات وحش نخواهد بود. من بارها در جلسات گفتهام كه اگر قرار است این جاده احداث شود طوری باید زونبندی تكرار شود كه جانوران به صورت گذری و خود به خود از مسیر پلها حركت كنند، در غیر این صورت شما كه نمیتوانید برای حیوانات تابلو نصب كنید و روی آن بنویسید «حیوانات فقط از این محل عبور كنند»!
وی افزود: بیپایهترین بخش این صورتجلسه مربوط به موافقت رئیس سازمان با برداشت پوزهها و قطع درختان جنگلی است كه عنوان شده به ازای درختان قطعشده از همان گونه و با همان سن در اطراف جاده كاشته شود و حال پرسش این است كه درخت افرا یا راش یا توسكا با آن سن از كجا قرار است آورده شود؟! آیا قرار است از جای دیگری ریشهكن شده و به این نقطه منتقل شود تا بعد از چند روز خشك شود؟ آیا با این روش كه هرگز عملی هم نخواهد شد میتوان جبران خسارات وارده به پارك را نمود؟ وی افزود: آثار و پیامدهای تعریض این جاده تنها به قطع درختان و تخریب پوزهها ختم نمیشود بلكه به قدری زیاد است كه این موضوع میتواند عنوان چند پایاننامه دكترا و چندین كتاب باشد اما متاسفانه سازمان محیط زیست در برابر فاجعهای كه در پارك ملی گلستان در حال وقوع است سكوت كرده و معاون محیط طبیعی سازمان نیز به جای نظارت بر پارك فقط تا به امروز 7 بار مدیران كل خود را عوض كرده است و به طور حتم یكی از دلایل بركناری برخی از این مدیران مربوط به همین جاده پارك ملی گلستان بوده است.
وی افزود: مشكل اینجاست كه معاون محیط طبیعی این سازمان یك زمینشناس است و اگر قرار بود یك دانشجوی زمینشناسی برای محیط طبیعی كشور ما تصمیم بگیرد خب دیگر در همه دانشكدههای منابع طبیعی و محیط زیست را میبستند و همه دانشگاهها را دانشگاه زمینشناسی میكردند.
وی در حالی كه خود یكی از سرسختترین منتقدان سازمان محیط زیست در دوره قبل بود اما با رد اتهامات وارده به مدیران قبلی سازمان محیطزیست درباره پارك ملی گستان گفت: من خودم شاهدم كه خانم ابتكار در مقابل تعریض جاده گلستان حداقل سخت جلوی وزارت راه و دولت ایستاد و حتی گفت من جواب دانشگاه را چطور بدهم؟
مخدوم خاطرنشان ساخت: كاری كه امروز در پارك ملی گلستان صورت میگیرد صددرصد غیرقانونی است.
وی گفت: من از دهه 60 به اتفاق بسیاری از اساتید دارم روی پارك كار میكنم اما هرگز چنین وضعیتی در پارك را ندیدیم كه امروز شاهدم. مخدوم با اشاره به اظهارات اخیر مسوولان قوه قضائیه گفت: معلوم نیست چرا سازمان با وجود این همه مساعدتهای قانون باز هم كارشكنی كرده و از مجرمان زیستمحیطی طرح شكایت نمیكند.
بر اساس اعلام اتحادیه جهانی حفاظت ـ ای یو سی ان – اراضی پاركهای ملی به هیچ وجه نباید بهوسیله بزرگراهها، مسیرهای دسترسی، كانالهای آبی و شبكههای ترابری تجزیه شده و ارتباط آنها با یكدیگر قطع شود. این سازمان بینالمللی تاكید میكند پیامدهای سوء تقطیع اراضی پاركها، برای موجودیت و پایداری آنها بسیار مخاطرهآمیز است زیرا سبب تجزیه و فروپاشی زیستگاهها شده و یگانگی پاركها را كه برای ثبات و پایداری اكولوژیكی آنها ضروری است از بین میبرد.
مژگان جمشیدی
روزنامه كارگزاران- يكشنبه 16 تير 1387
