گلستان در جاده مرگ
نام پارك ملی گلستان را از نقشه زیست محیطی كشور خط بزنید. حالا كه به لطف وزارت راه محور باریك گرگان مشهد وسط پارك، مثل مار بوآ باد كرده و پوشش گیاهی منطقه را بلعیده، حالا كه جاده قاتل مارال‌ها ، آهوها و پلنگ‌ها شده، حالا كه دیوار ۸ متری یك طرف جاده ارتباط گونه‌های جانوری دو طرف پارك را قطع كرده، حالا كه جاده به حریم رودخانه تجاوز كرده و پوشش گیاهی نایاب آن را از بین برده، حالا كه قرار است به مدد وزارت راه هر‌‌روز هزاران نفر از داخل پناهگاه جانوران بگذرند، حالا كه كارخانه سیمان در دل جنگل جا خوش كرده، حالا كه سازمان حفاظت محیط زیست به واسطه سكوتش حامی فعالیت‌های غیرقانونی وزارت راه شده است، بیایید نام پارك ملی گلستان را از نقشه زیست محیطی كشور خط بزنیم و باور كنیم پارك در سراشیب نابودی است.
● آن روز‌ها كه گلستان، گلستان بود
پارك ملی گلستان سال ۱۳۴۵ لقب نخستین پارك ملی ایران را گرفت و ۱۰ سال بعد، به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌كره به ثبت رسید. با این حال به گفته ریش‌سپیدها، در آن زمان هم محور گرگان مشهد از داخل پارك می‌گذشت، اما چه كسی باور می‌كرد این محور ده‌ها سال بعد به معضلی جدی برای دوستداران طبیعت تبدیل شود؟!
تبدیل تدریجی جاده گلستان به قاتل درختان و جانوران پارك، دقیقا از زمانی آغاز شد كه سیل‌های ویرانگر، در سال‌های ۱۳۸۰، ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ هر بار گلستان را به باتلاقی عظیم از گل بدل كردند، بیش از صدها كشته روی دست مسوولان استان گذاشتند و جاده را هم با خود بردند تا تعمیر آن، بهانه مناسب برای ورود به پارك و آغاز عملیات ساخت را در اختیار پیمانكار وزرات راه قرار دهد.
این در حالی بود كه جاده اولیه در قعر دره ساخته شده بود كه به دلیل سیل‌گیری، نامناسب‌ترین مكان برای عبور و مرور مطرح می‌شد. با این همه، در آن زمان سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حفاظت از پارك چه شفاهی و چه كتبی بارها به وزارت راه تاكید كرده بود كه این وزارتخانه فقط حق تعمیر جاده را دارد و به هیچ وجه اجازه تغییر عرض آن را به بیش از ۶/۱۱ متر ندارد.
از سویی دیگر، در ۲۵/۴/۱۳۸۲ هیات وزیران ضمن تاكید مجدد بر این موضوع، طی مصوبه‌ای وزارت راه را ملزم به ساخت جاده‌ای جایگزین در خارج از پارك و در مسیر كلاله آشخانه كند تا جاده فعلی به مرور زمان كم تردد شود و عبور و مرور در آن به حداقل برسد.
● … و اكنون ۵ سال پس از آن مصوبه
سكوت چند ساله رسانه‌ای درباره گلستان فقط به خوابی خرگوشی می‌مانست كه با گذری كوتاه از جاده گلستان در هفته گذشته، به كابوسی هولناك از مرگ طبیعت بدل شد.
دیوارهایی بتونی و ضخیم به ارتفاع ۸ متر در یك طرف جاده، راه را برای عبور وحوش بسته بود. عرض جاده در برخی نقاط از ۶/۱۱ تا ۳۰ متر عریض شده بود و جاده عریض و طویل رسیده بود به یكی از پوزه‌های سنگی كه زیستگاه گیاهان نایاب به حساب می‌آمد و موقعیت جاده نشان می‌داد دیر یا زود باید نابود شود.
جاده به حریم رودخانه هم تجاوز كرده بود و گونه‌های نایاب گیاهی را در بستر رود از بین برده بود. كمپ كارگران وزارت راه مثل كارخانه سنگ‌شكن هنوز در جنگل برپا بود. هیچ اقدامی برای ساخت جاده جایگزین صورت نگرفته و از همه بدتر این كه اقدامات انجام شده بر جاده كنونی و عریض كردن بیش از اندازه آن نشان می‌داد بعید نیست بزودی خبر چهار بانده شدنش را بشنویم.
دكتر حسین آخانی، گیاه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به این كه تاكنون ۱۳۶۲ گونه گیاهی در محدوده ۹۰ هزار هكتاری پارك شناسایی شده‌اند كه برخی از آنها از گونه‌های اختصاصی پارك محسوب می‌شوند ، می‌گوید: گذشته از درختانی كه به منظور تعریض جاده بریده شده‌اند، جاده طوری ساخته شده است كه بزودی پوزه‌های صخره‌ای كه زیستگاه گونه‌های كمیاب محسوب می‌شوند، تخریب می‌شوند. ضمن آن كه پیشروی جاده در بستر رودخانه سبب شده است دست‌كم حدود ۱۰۰ گونه گیاهی كه اختصاصا در بستر رودخانه رشد می‌كنند، از بین بروند.
وی عكس‌هایی از اجساد پرندگان را كه در عبور از جاده و در برخورد با وسایل نقلیه كشته شده‌اند، نشان می‌دهد و اظهار می‌كند: تعداد تلفات جانوران با پیشرفت عملیات جاده‌سازی بیش از پیش شده است و ایجاد دیوار ۸ متری سبب شده ارتباط جانوران در شمال و جنوب پارك با هم قطع شود و تعداد زیادی از آنان نیز در عبور از جاده و تقلا برای رسیدن به سمت دیگر پارك كشته شوند.
این عضو هیات علمی با تاكید بر این كه فقط جاده‌های باریك گردشگری ممكن است از داخل پارك‌های ملی بگذرند كه در این صورت تا جایی از پارك می‌روند و بازمی‌گردند، سخنانش را با پرسشی پایان می‌دهد كه همه پاسخش را می‌دانیم: بجز ایران، در كجای دنیا از وسط پارك ملی كه زیستگاه جانوران است، جاده‌ای پرتردد می‌گذرد؟
● این قانونی نیست
یاسر انصاری، دبیركل كانون عالی گسترش فضای سبز و حفظ محیط زیست ایران با اشاره به تخلفات صورت گرفته از سوی وزارت راه در پارك ملی گلستان كه قابلیت پیگیری قضایی دارد، می‌گوید: وزارت راه در این منطقه دست به تخریبی گسترده زده است كه این مساله برخلاف مصوبه هیات وزیران در سال ۱۳۸۲ و كلیه توافق‌نامه‌هایی است كه بین سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت راه منعقد شده است.
وی می‌افزاید: هرچند شورای عالی محیط زیست در حال حاضر به دستور رئیس‌جمهور منحل شده است و كمیسیون زیربنایی دولت وظایفش را انجام می‌دهد؛ اما به هر حال انجام هر گونه عملیات عمرانی و عبور جاده از داخل پارك‌های ملی براساس قانون ممنوع است، مگر آن كه این مساله با مجوز شورای عالی حفاظت محیط زیست صورت گیرد. به گفته وی، آنچه امروز در پارك گلستان می‌گذرد نقض صریح قانون اساسی و قوانین جامع كشور ازجمله مصوبات شورای عالی حفاظت محیط زیست و هیات دولت است.
● حفاظت از پارك گلستان در برابر سازمان حفاظت از محیط زیست
گرچه تخریب‌های صورت گرفته در پارك ملی گلستان به لطف وزارت راه و ترابری بوده است، اما سهم سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این زمینه كم نیست، چرا كه بظاهر سكوت طولانی این سازمان در مواجهه با اقدامات وزارت راه به رضا تعبیر شده است.
گرچه علی‌نژاد، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست استان گلستان تماس‌های پی‌درپی «جام‌جم» را برای مصاحبه درباره عملكرد سازمان متبوعش بی‌پاسخ گذاشت و جلسه‌ای كه مصاحبه را به پس از آن موكول می‌كرد، بیش از ۴۸ ساعت طول كشید؛ اما مهندس امیر عبدوس، مدیركل دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست در این باره حاضر به گفتگو شد كه خواندن اظهاراتش خالی از لطف نیست.
او پاسخش را درباره چرایی تكمیل نشدن جاده جایگزین گلستان و تمركز وزارت راه بر عریض كردن جاده با یك پرسش پاسخ می‌دهد: اگر شما جای وزارت راه بودید و بودجه‌ای برای ایجاد راه ارتباطی بین دو شهر می‌گرفتید، ترجیح می‌دادید آن را صرف تعمیر و توسعه راهی نیمه‌كاره كنید یا ساخت جاده‌ای جدید؟
عبدوس نیز عریض شدن جاده را از ۶/۱۱ تا ۳۰ متر در برخی از نقاط می‌پذیرد و معتقد است: طراحی انجام شده براساس جاده‌ای چهاربانده است، ولی هنوز اجرایی نشده است.
عبدوس درباره این كه عبور جاده‌ای پرتردد از داخل پارك ملی، خلاف قانون است می‌گوید: این جاده پیش از تبدیل گلستان به پارك ملی وجود داشته است و نمی‌توان آن را بی‌كاربرد كرد.
او كه حاضر به ارائه آمار درباره تلفات جانداران در جاده گلستان نیست و معتقد است امكان دارد از آن به عنوان نكته‌ای منفی در روزنامه یاد كنیم، در پاسخ به این پرسش كه توسعه این جاده آمار تلفات را افزایش می‌دهد، اظهار می‌كند: ساخت دیوار در یك طرف جاده، دست‌كم راه ورود جانوران را از یك طرف می‌بندد. پس بد نیست؛ ضمن آن كه اگر جاده جایگزین را بسازند آن وقت كسانی كه قصد دارند با سرعت برانند و ممكن است به جانداران آسیب برسانند، از این جاده استفاده می‌كنند و آنها كه قصد دارند از طبیعت لذت ببرند، از جاده كنونی.
مدیركل دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست درباره احتمال شكایت سازمان حفاظت محیط زیست از وزارت راه به دلیل عمل نكردن به قول‌هایش پاسخی می‌دهد كه ما و همه دوستداران محیط زیست را از احتمال هر گونه واكنش موثر سازمانش برای حمایت از پارك گلستان ناامید می‌كند. عبدوس می‌گوید: درست است كه وزارت راه قول‌هایی به ما داده، اما قول كه قانون نیست! پس نمی‌توان از عدم تعهد به آن شكایت كرد!
دفاع عجیب این مسوول سازمان حفاظت محیط زیست از بی‌تفاوتی سازمانش در برابر تخریب پارك ملی گلستان نشان می‌دهد نه‌تنها كسی باید از این میراث طبیعی در برابر ساخت و سازهای وزارت راه و ترابری حمایت كند، بلكه كسی هم باید پیدا شود كه از این پارك در برابر سازمان حفاظت محیط زیست و سیاستگذاری‌های ناآگاهانه‌اش حفاظت كند اما شاید هنوز ساده‌ترین راه همان باشد كه پیشتر گفتیم. بیایید نام پارك ملی گلستان را از همه نقشه‌های كشور پاك كنیم و بعد‌ها اگر نسل‌های آینده از آن پرسیدند، به طور كلی منكر وجودش شویم تا ننگ ناتوانی‌مان را در حفظ محیط زیست پنهان كنیم و از بار شرمساریمان كاسته شود.
علی یوشی‌زاده
گزارش: روزنامه جام‌جم
